MOROCCO - march 2019

part 4  Last pass to pass here we go - 2 April 2019

We laten de Atlas achter ons, de laatste pas heet de Tizi n'Test en rijden de Anti Atlas in. Niet minder mooi dan de hoge en midden Atlas hoor! Prachtige rotsformaties, bergen, verre uitzichten, rivierbeddingen. Het is een beetje wildwest gevoel.

Hoogtepunt van de dag zijn deze keer de geiten. Geiten waarvan er miljoenen zijn maar voor deze springen we van de motor en rennen de drooggevallen rivierbedding in om ze van dichtbij te zien. Ze zijn namelijk in de Arganbomen geklommen om te eten van de verse blaadjes bovenin. Algauw verschijnt de herder des kudde. Hij lacht een beetje verbaasd. Is dit de eerste keer dat je dit ziet? Ah vandaar. Hij vindt onze reactie een beetje gek. Geiten in een boom is toch de gewoonste zaak. Verse blaadjes van de arganboom. Een lekkernij schijnt.

Via de N10 rijden we zuid langs de Atlas. Marokko is best groot. We houden vooral van de kleinste wegen die er op de kaart te vinden zijn dus heel erg schiet het niet op. We besluiten de kust over te slaan om deze reden. Zouden we dit wel doen , zijn we eigenlijk gedwongen om de grote snelwegen terug naar het noorden te rijden. Dus gaan we nog op zoek naar een route oost en noordwaarts om rustig aan richting de onvermijdelijke boot te rijden.
Dit betekent ook dat we zo goed als geen steden hebben gezien. Alles wat we zien en vinden van Marokko is hierdoor gekleurd, we zien vooral kleine dorpen met veel traditie en behoudende bevolking. Althans je mag aannemen dat Essaouira en Casablanca een heel ander beeld van het land laten zien.

Huisraad, mensen, schapen, alles mag mee in de oude Mercedestaxi of Fordbus.
Het zuiden is feitelijk al de start van de Sahara. Hier en daar vind je een groene spot, deze was erg mooi. In de buurt van Tazenakht.​

Nog meer weidsheid. Tussen Tazenakt en Foum-Zguid. Tazenakht is beroemd voor zijn Berber tapijten. Kleurrijke kleden zijn het. Een tapijt krijgen we niet passend achter op de motor dus besluiten we wat kussenslopen te kopen. Voor onze theebank onder de veranda.

Foum-Sguid is de toegangspoort naar de woestijn. Hier begint het oneindige deel. Onze motoren zijn er niet geschikt voor, mensen die hier verder reizen hebben allemaal 4x4 en high clearance. Wij lopen die avond door de palmbomentuin en de oude kasr (dorp) van Foum- Sguid. In de oude ksar wonen nog steeds mensen. De palmboomtuinen moeten eeuwen oud zijn, de grootste palmen zijn soms 400 jaar oud.

De volgende dag rijden we door een gebied (Draa vallei) dat wederom bekend staat als fossielen- schatkist door de rotsformaties die met zijn lagen grond de geschiedenis prijs geeft. Het is vooral ook kaal, er wonen haast geen mensen en het zand uit de Sahara komt uit het zuiden de weg opwaaien. Het was een saai gedeelte om motor te rijden.

In Zagora treffen we de beste camping die we in Marokko zagen. Veel schaduw, onder de palmbomen en de eigenaar zet een tafel neer met tafelkleed en twee krukjes. Uiteraard ontbreekt de thee niet!!
We laten ons naar de souk (markt) rijden. Het heeft de hele nacht geregend en het is een modderzooi. We kopen sinaasappelen en aardbeien, allebei in het driedubbele van wat onze eerste wens en vraag was. Mag het een onsje meer zijn is in Marokko een kilo.

Zo rotsig en kaal de vlakten en bergen soms zijn, zo kleurrijk en veelzijdig zijn soms de andere zaken. Tegeltjes, servieswerk, banken, het verfwerk, de Moroccan style is niet saai!

De laatste pas die nog restte, was de weg van N'kob naar Tinghir. De pas heet Tizi n Tazazert ruim 2000 meter. Naar het schijnt een van de mooiste pistes van Marokko. Helaas helaas vooral volgens Guido zijn beide provincies bezig met het asfalteren van deze noord zuid route. Dat was even jammer maar desalniettemin inderdaad een prachtig wild west landschap!

We slaan Tineghir over aangezien we daar in het begin geweest zijn. Beroemd ook om palmboomtuinen maar we hebben dit in Zagora en Foum Sguid al mogen ervaren. We maken er een sport van om zo weinig mogelijk wegen twee keer te rijden. Das nog best een uitdaging in een land waar je uiteindelijk weer naar de kust moet om weer de boot naar Europa te pakken. Zo komen we terecht bij een zeer sobere camping doch met de zeer gastvrije uitbater. De camping doet qua soberheid enken aan de camping municipals in Frankrijk in de jaren 70. Uiteraard komt Ali met thee en vele soorten koekjes aan bij aankomst. Maar ook brengt hij ons de volgende dag bij het ontbijt twee koppen harissa (Groentesoep) en vers brood. Smullen!!
Deze dag worden we verrast door een gebied met heel veel rivierkruisingen. Als kinderen in een pretpark rijden we er doorheen. Hoe hoger hoe beter. Het maakt het gebrek aan ongeasfalteerd van de laatste pas een beetje goed.

Er is slecht weer voorspeld in heel Marokko dus we rijden door naar Melilla, havenstad dichterbij gelegen dan Tanger Med. De kou zit ons op de hielen het is 5 graden met een strakke wind. In de Atlas sneeuwt het en in de woestijn van Zagora hagelt het. We steken de straat van Gibraltar voor het weekend over en niet zoals gepland na het weekend. Nou zijn we heel wat gewend wat betreft grensovergangen en deze grens van Nador naar Melilla verbaast ons toch wel weer. Ouderwets gezellig, zoveel mensen hetzij official hetzij niet, die zich er tegen aan bemoeien. Officials zijn of herkenbaar door het kostuum, badge of totaal niet herkenbaar als zijnde official. Dat kan dus ook een ronselaar zijn. Maar er liepen ook schoenpoetsers. Mensen klimmen over hekken. Bureautjes werden op straat ingericht met een Groot Douaneboek de procedure in Marokko was ook aan verandering van het moment onderhevig. Eerst natuurlijk stempel in het paspoort. Dat ging nog alhoewel je wel in de rij kien moet blijven wanneer je aan de beurt bent. Maar de papieren en het invoerbewijs van de motoren verliep geheel chaotisch. Wie je ook vroeg, we werden telkens naar een ander hokje verwezen. Dit hokje met official trouwens deed ook de rij andersom, van Spanje Marokko in. Daarvoor hoefde hij alleen maar zijn stoel te draaien en het luikje aan de andere kant te openen. Afijn toen we in het Grote Douane boek stonden was enkel nog de krabbel van Le Inspecteur nodig. Maar wie is dat dan. Dit bleek een man in een groen uniform. Die net even naar de overkant liep richting andere rij. Toen hij terug kwam verontschuldigde hij zich. Sorry ik moest even een auto inspecteren. We kregen zijn paraaf, een laatste computercheck en mochten door!!!! Aan de Spaanse kant daarentegen, was het ontegenzeglijk duidelijk wie de officials waren. Strak in pak, gelikte coupes, mitrailleurs en zonnebrillen met spiegelglas wat enig oogcontact onmogelijk maakten. Met de opmerking In Spanje is een helm wèl verplicht, mochten we doorrijden. Al snel bevinden we ons op de boot naar Malaga. Tot de volgende keer Inshallah.
Hieronder volgen nog wat statistieken.
Nou vooruit dan omdat het zo mooi was in Ait Benhaddou nog twee foto's.

* Meest geziene dier : grondeekhoorn. Als je de duizenden en duizenden ezels en schapen en geiten niet meetelt.
* Kilometers: +/- 4000 km.
* Benzine kost 10 Dirham.
* Één Dirham is 9,7 cent. Als je weet dat een dagloon 2,5 euro kan zijn, dan snap je waarom mensen de ezel pakken of een oude Mercedes taxi.
* Hoogste pas gereden: 2900 meter.
* Koudst 5°, warmst 26°

---

Part 3 - 24 maart 2019

Midden in tussen de bergen van ruim 3000 meter in de Atlas ligt de Aït Bou Goumez vallei. Lieflijk, landelijk en nog niet zo toeristisch. (sssssstt 😉). Het heet ook wel Happy Valley. Akkers, dorpjes, palmen, scholen, en heuse dinosaurus-sporen. We gaan op zoek en vragen een jongetje van een jaar of 10. Of hij de dino sporen weet. Ja hoor er is een herbivoor en een carnivoor spoor weet hij te vertellen. We klimmen achter hem aan en na een 150 meter komen we op een rots plateau. Daar zijn ze! Onmiskenbaar. Ongelooflijk. Het zijn twee sporen, en ze lopen over de rotsen zo door onder de daar gebouwde lemen huizen van het dorp door. Bijzonder!

Bij winkeltjes kopen we ons avondeten (pasta, vis uit blik en tomaten) en worden aangesproken door de lokale politie. paspoort , kenteken alles wordt gecheckt. Of we al weten waar we slapen? Voor onze veiligheid. We hebben het plan om te gaan kamperen als we een mooie plek vinden. Die gedachte delen we maar even niet met de politie. We lezen dat andere reizigers regelmatig weg worden gestuurd, men vindt het te onveilig.
Die avond rijden we in het avondrood door een gebergte. Bocht na bocht maar nergens een stukje vlak land, overal rotsen en wanden. Geen plek om te kamperen. Maar wat prachtig.

Happy Valley

​We willen graag in een auberge de volgende nacht want het is Lilian s 50e verjaardag en Guido heeft slingers bij zich. Dat weet Lilian natuurlijk niet. Slingers kan je natuurlijk niet in de tent ophangen. Zo komen we terecht in Aït Ben Haddou. Beroemde ksar (oud vestingsdorp) uit films. Game of Thrones, Gladiator, en onze eigen Dunya en Desi in Marokko zijn er onder andere gefilmd

Aït Ben Haddou, ook populair bij de school jeugd

en bij vijftigers

We worden verrast door een optreden van een Berber dans en muziek groep op het binnenplein. Heel bijzonder want het hele dorp loopt uit, inclusief de burgemeester en alle andere eigenaren van hotels, restaurants en gidsen. Men verzekert ons dat het uniek is dat wij dit zien, het is zeker geen toeristen bedoeling. Naast Lilian zit een vrouw uit Casablanca die speciaal hiervoor gekomen is. Ze is verguld met haar eerste keer. De band gaat straks zelfs naar Frankrijk voor een tournee. Het is muziek met veel slagwerk en heeft een meditatieve werking. De vrouwen dansen er om heen en zingen, of roepen, het lijkt alsof we allemaal in een soort trance komen. Het duurt tot diep in de nacht. We werden gevraagd om mee te dansen wat we uiteraard niet wilden weigeren.

We skippen Marrakesh. Te druk, te toeristisch en we zitten in een fijne flow van hele kleine weggetjes, super kleine dorpjes en weinig mensen. De nachten zijn donker en het is een verademing om eens geen vliegtuigen te horen of te zien. Een onaangetaste hemel! We eindigen in Auberge Mouflon. Een verassing in Ouirgane vanwege zijn prachtige binnentuin met jasmijn, sinaasappelbomen, een olijfboom van ruim 200 jaar. Heerlijk. We lopen 's avonds in het donker naar een om de hoek gelegen magazine zoals dat heet. Kleine winkeltjes waar je van alles kan kopen. Soms lijkt het alsof iedereen zo'n winkeltje heeft. Voor een telefoonkaart en wat lekkers kan je er altijd terecht.

lunch maken in de bergen

Rust en ruimte

Kleden en tapijten worden in struiken of op de rotsen gelegd om te drogen

We worden aangesproken door een jongeman in berber kleed Dit gebeurt heel vaak maar het gesprek met Hassan heeft een rustige en oprechte sfeer. Hij biedt ons op het juiste moment het juiste aan. Een wandeling door het gebied met daarna een lunch bij hem thuis. Helemaal goed. Het is echt zo dat in Marokko de zon voor niets opgaat maar deze keer is het prima voor ons. Zo lopen we de volgende dag door dorpjes waar geen auto's kunnen komen , alleen ezeltjes en brommertjes. Langs kleine achterafpaadjes, langs slootjes, weilanden, kuddes schapen, verlaten huizen. We zien oude drinkplekken voor het vee, hammams bij de huizen, boomgaarden met amandel, fruit, walnoten, vijgen. En de afsluiting een tajine met couscous. We eten samen met Hassan en zijn dochtertje Roichada. Hassan woont in een piepklein huisje met zijn vrouw twee kinderen en zijn moeder. Verder op, laat hij ons zien, staat zijn volgende huis. One day, in the future. Nu zijn het vier betonnen muren overwoekerd door planten. Als er weer geld is. Steen voor steen. We nemen afscheid van Hassan, het was echt een mooie en gezellige en relaxte dag.

Buiten stookt men een vuurtje om de hamman binnen in huis warm te krijgen

---

Part 2 - Marokko over minder gebaande paden. 18 maart 2019

Na een nacht in de woestijn, waar het onnoemelijk waaide en zo voor een nacht zonder slaap zorgde, rijden we in alle vroegte terug op kamelen. Aangekomen bij het hotel gaat de wind harder te keer. Een gids horen we over de telefoon praten, nee we weten niet hoe lang de zandstorm zal duren, nee sorry twee uur twee dagen....?. De tent staat nog maar hier en daar verstevigd met keien, elastiekjes gebroken en de binnentent bedekt met een hele laag van het fijne rode zand. Niet aantrekkelijk om in te slapen en we besluiten dan ook om de boel te pakken en weg te rijden. Het inpakken van de tent doen we niet alvorens onszelf eerst helemaal in te pakken met sjaals en brillen voor wat zicht en vrije adem.
De hele dag, tot aan Tinghir rijden we door de storm. Op de weg zo nu en dan zandduinen over de hele breedte. Tegenliggers doemen op, het lijkt net mist. Overal zit zand. In de helm, in de ogen, in alle ritsen. Camera en telefoons blijven ver weggestopt. We rijden door een geologisch interessant gebied, op dat moment slechts flarden van rotsen te zien. We stoppen deze keer in de Todrakloof of Toudgha. En kiezen voor wat luxe in de bocht van de rivier bij een fijne Auberge en slapen comfortabel in een grot.

heerlijk bijkomen in Auberge Le Festival

Als we de kloof in rijden, staat er een een kleine man met grote pet met een vriendelijke lach te wuiven. Guido stopt, de man wil twee toegangskaarten voor de kloof verkopen. Guido gaat in discussie, dit is toch een gewone weg, kijk maar op de kaart deze weg loopt gewoon van Noord naar Zuid en andersom. Lilian is al doorgereden omdat ze dacht ja hoor het is goed ik ga niet betalen en aangezien de man geen poging deed haar tegen te houden, is het toch okee? De man lacht vriendelijk terug en zet niet door. Later lezen we in onze Roadbook Morocco Overland dat deze man wel degelijk een official is. Van een instantie. Ahum.
Later gebeurt nog eens hetzelfde. Er zijn vaker mensen die voor de motor springen, come to see my shop, come take picture with me, come have a tajine with me, I'll show you around. Deze keer springt er een jongen voor de motor. No no I am serieus, stop, you have to stop, because we are on a filmset. Aha. Haha. Waren we bijna door het beeld gereden.

Toudgha Kloof

Dwars door de Atlas lopen veel wegen. Sommigen verhard, sommigen niet. Sommigen zijn door het winterweer half verhard. Wij hebben het voorrecht gehad om door de prachtige Rozenvallei te rijden. We komen niemand tegen, en zien de prachtige kleuren in de rotsen. Paars, geel, bruin, rood.

Hoge Atlas van zuid naar Noord. Over de pas van Msemir naar Agadoul zijn geen dorpen, af en toe een herder. Dit jaar is het extreem droog in Marokko, andere jaren kan er op deze plek nog veel sneeuw liggen. Daardoor hebben we een relatief makkelijke dag. Deze keer komen we 1 camper tegen en 2 clubjes motorrijders.

In Imichil, hoog in de bergen slapen we bij Hicham die een zeer basic Auberge runt. Geen warmwatervoorziening behalve als de zon schijnt. Een houtkachel. Die erg nodig blijkt s'avonds. En het mooiste uitzicht van de streek. 's Ochtends staat het ijs op de motor, het vriest hier nog. We eten een soort havermout soep als ontbijt en rijden die dag door een verlaten stuk Atlas met dorpen zo ver van alles. Vandaag is alles geasfalteerd. Eitje dus.

We slapen onderweg afwisselend in auberges en op campings. Vaak zijn we de enige met een tent de rest is met de camper. In de nachten van Marokko hoor je veel honden. Mijlenver hoor je ze blaffen. Soms een ezel tussen door. En om half 5 de moskee. Soms slapen we op plekken, zoals bij deze kashba, waar het s 'nachts dood en doodstil is. En donker. Aardedonker.

In Marokko kan je eigenlijk nergens stoppen zonder dat er in de verte iemand aan komt rennen; een kind, een herder, een verkoper, meestal willen ze iets. Verkopen of advies geven of je gids zijn Of uitsluitend en nietsverhullend Dirham? Of ze maken het gebaar van eten. Soms ook vragen ze om kleding. Of ze gebaren in de stad langs de stoeprand, zet daar je motor maar neer. We trekken de portemonnee voor 5 Dirham. Ja hallo het zijn twee motoren, dus 10 dirham. Met Non merci rijden we weer door. Overal in alle dorpen en gehuchten (echt) rennen kinderen de berg af, stoppen hun voetbalspel en springen soms vervaarlijk voor de motor om te zwaaien. Of steken hun duim op of maken het gebaar van gas geven. Of willen handje klap doen.

Deze keer is het andersom. In een bocht met een mooi uitzicht stoppen we om te pauzeren. Meestal hebben we yoghurt, brood, noten en fruit bij ons. Verderop klimt een jongetje uit het dal. Hij heeft een dozijn geiten en schapen bij zich en is niet ouder dan 10 jaar. Hij blijft op een afstand en zegt niets, kijkt ernstig voor zich uit. Guido besluit hem een banaan te geven. Hij neemt hem aan en stopt hem in zijn jaszak. Het broodje met jam dat Guido even later aanbiedt peuzelt hij beetje bij beetje op. Voor een kind van tien is hij niet speels, lacht niet en reageert niet op wat we doen. Hij is herder, 2200 meter hoog in de bergen en heeft de verantwoordelijkheid voor de beesten. Wat maakt het een groot verschil voor het leven waar je geboren bent op deze aarde.

---

Part 1 - Marokko over gebaande paden. 

Korte beschrijving van toen wij naar Marokko vertrokken.
De motoren zijn ons vooruitgesneld met een truck en staan te wachten in Malaga. Om half 11 's ochtends verlaten wij de Boeing 737. Even later schudden we de hand van de Nederlander, in de loods van het transportbedrijf waar hij de leiding heeft. Hij bezit een zeer aangenaam Spaans temperament. mañana, mañana. Hij heeft over de motoren gewaakt en vindt ons plan om naar Marokko te rijden zichtbaar een strak plan.
Een goed half uur later rijden we over de Spaanse Costa op zoek naar een camping. Binnen het uur op de motor!
Er is niet veel keus. Of als je de keus uit 20 van die massale caravan en camping parken die de Costas rijk zijn, veel keus vindt dan mag dat ook. Onze buurman in een campervan van 10 meter komt al gauw een praatje maken. Hij is een BB'er, een bekende Brit. We herkennen hem niet maar in de jaren zeventig was hij bassist van een rock n roll cover band en ze maakten ook eigen rock n roll. In kleurige pakken met wijde pijpen spelen ze fifties muziek. Zo stonden ze bij Top of the Pops en onze eigen Toppop. Natuurlijk googlen we hem op. Vaag klinkt het bekend in de oren, dat Showwadywady.
Onderweg naar de boot brengen we natuurlijk een bezoek aan Gibraltar. Fish and chips bij 22 graden in februari.

in de verte Marokko

Algeciras. Morgen varen we daar

Een paar dagen later arriveren we per ferry vanuit Spanje in Tanger Med. Douane en grensformaliteiten verlopen ordelijk, vriendelijk beambten en al snel bevinden we onszelf in Rif gebied. Een onverharde weg leidt langs dorpen en scholen. Ezeltjes langs de weg bepakt met van alles. Een geluid! Wat is het, door de helm en oordoppen kan ik het niet plaatsen, een ambulance en dan de herkenning van de oproep voor het gebed de azan. Oh ja de moskee. Die er hier weer anders uitzien dan in Turkije of Iran. Hier hebben ze een vierkante toren vaak voorzien van aardse kleuren zoals terra, oker en grijs.Tétouan, Rif stad met een zeer oude medina UNESCO werelderfgoed hebben we verkozen om onze eerste koudwatervrees te overwinnen. Het blijkt niet nodig. Al gauw vinden we onze weg bij een broodjeszaak, kopen we Mb's voor de telefoon en schudden we de eerste gids, zelfverkozen uiteraard, af. We maken een deal met de parkeerwachter voor het hotel zodat hij een oogje in het zeil op de motoren houdt.

Tetouan

Op dag twee arriveren we bij onze eerste camping van Marokko bij Abdullah. Erg sjabbie. Fantastische plek met uitzicht over de vlakte waar Meknes en de oude Romeinse stad Volubilis liggen. Iedere ochtend komt de eigenaar langs met verse Marokkaanse muntthee. Bij de tent.

onder de mimosa boom

Volubilis is indrukwekkend , ligt op een gigantische vlakte tussen Fes en Meknes.

Bussen vol schoolkinderen.

Op de weg terug naar de camping na een bezoek aan Meknez in de bus komen we terecht in een busgevecht tussen twee passagiers. Het bijzondere is dat het gaat tussen een jonge knul met modern kapsel en een oudere traditionele geklede vrouw. De ergernis ontstaat omdat de knul nogal dwingend aan verkoop van chocolade at in de bus doet. Hij legt de bar op je schoot en komt later langs voor geld. De vrouw laat merken dat ze het niet op prijs stelt. Als haar buurman, een oudere man , snel een chocobar op eet en snel de bus verlaat,zijn de rapen gaar. De jonge knul verdenkt de vrouw van het oppeuzelen van de bar. Er volgen woordenwisselingen, steeds heftiger, de vrouw slaat van zich af met haar tas, er komen mensen tussen, de jongen slist van woede, de vrouw schopt de doos met barren door de bus, de jongen wordt nog net tegengehouden door andere buspassagiers anders vloog hij haar aan. Wij verbazen ons er over dat de chauffeur hem er niet uit zet. De discussie graag nog een tijd zo door ook met andere mensen die zich er mee bemoeien. Hij mag er uit om aan de voorkant werd bij de chauffeur in te stappen om af te koelen. Het gesprek in de bus gaat nog even door tussen andere passagiers. We kunnen alleen maar gissen wat er zojuist gebeurde. Een generatie clash? Lage versus midden klasse? Een onderhuidse stammen kwestie? We weten het niet. Wat we wel weten dat zoiets hier lang kan voortduren, in Nederland wordt dergelijk kwestie snel opgelost, stoppen met vechten of er uit.

oude stad Meknez

We rijden naar het zuiden. Onderweg een korte detour om de beroemde cirque de Jafar te rijden. in ieder geval een deel.

Guido geeft de herder zoetebladerdeeg. Zoiets als Baklava. Hij is er blij mee maar liever wil hij kleren. Het is koud, we hebben onze kleren zelf nodig. Even twijfelen we.

Route naar het zuiden brengt ons bij Hassilabied. Vlak bij de beroemde duinen van Erg Chebbi. Een eerste belofte van wat de Sahara te bieden heeft. Zand. Woestijn. Kamelen. Nomaden. Slapen onder de sterrenhemel. We zetten de tent op. Vlak naast de wat het allereerste begin van de woestijn is. En lopen naar het hotel om een kop thee te drinken. Na een half uurtje lopen we terug en zien we dat het begint te waaien. Nog even later zien we in de verte een stofwolk. Och jee het lijkt wel een echte zandstorm, je zal er maar inzitten. En precies dat zitten wijzelf nog geen half uur later. Midden in een heuse zandstorm. Het idee om de volgende ochtend in de tent te ontwaken met een laag rood stof in ogen en mond trekt ons op een of andere manier niet zo. We boeken een kamer in het 1000- en één nacht hotel. Het avond diner wordt geserveerd door onze eigen niet te versmaden sjeik met tulband. Sinbad of Aladdin mag ook.